Heinrich Graetz

Heinrich Graetz

Heinrich Graetz, ok. 1885
Data i miejsce urodzenia	31 października 1817 Książ Wielkopolski
Data i miejsce śmierci	7 września 1891 Monachium
profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia Żydów
Doktorat	1845 Uniwersytet w Jenie
Profesura	1869
Uczelnia	Königliche Universität Breslau

Heinrich Graetz (ur. jako Tzvi Hirsh Graetz 31 października 1817 w Książu Wielkopolskim, zm. 7 września 1891 w Monachium) – niemiecki historyk i twórca szkoły historycznej. Uczony pochodzenia żydowskiego, profesor, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do czasów mu współczesnych. Dzieło to w jedenastu tomach ukazało się w latach 1853–1876.

Życiorys

Grób Heinricha Graetza na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu

Był synem szojcheta (rytualnego rzeźnika żydowskiego, wykonującego szechitę). Jako młody człowiek pobierał nauki w jesziwie w Wolsztynie. Później próbował dostać się na uniwersytet w Pradze, ale nie uzyskał tam prawa pobytu; wrócił więc do Prus, gdzie od 1837 do 1840 mieszkał i pobierał nauki u ortodoksyjnego rabina Samsona Hirscha w Oldenburgu; potem przez dwa lata (1840–1842) był nauczycielem w Ostrowie Wielkopolskim. W październiku 1842 rozpoczął studia we Wrocławiu. W 1845 uzyskał doktorat na uniwersytecie w Jenie.

We Wrocławiu pozostał do 1848, kiedy zachęcony przez przyjaciół przeniósł się – zatrzymawszy się przez pewien czas w Mikulovie – do Wiednia, gdzie zamierzał jako dziennikarz spożytkować swoje dotychczasowe doświadczenia. W Mikulovie jednak, gdzie przebywał jego patron z czasów Oldenburga, rabi Hirsch, zaproponowano mu pracę nauczyciela w szkole żydowskiej, a w 1850 – naczelnego nauczyciela w niedalekim południowomorawskim mieście Brzecław. Tam poznał Marie Monasch z Krotoszyna, którą poślubił w październiku 1850. W 1852 przeniósł się do Berlina, a stamtąd – w 1854 na wrocławski uniwersytet, gdzie pozostał zatrudniony na stałe aż do śmierci (uzyskując tu w 1869 tytuł profesora). Od 1854 wykładał także w Żydowskim Seminarium Teologicznym we Wrocławiu. W 1854 r. z sukcesem negocjował w Trieście zakup dla biblioteki tego Seminarium cennej kolekcji ksiąg żydowskich Saravala.

Heinrich Graetz był ojcem czterech synów i jednej córki. Lato 1891, spędzał – jak miał to od kilku lat w zwyczaju – w uzdrowisku w Karlowych Warach. Odczuł tam jednak symptomy choroby serca, przerwał więc pobyt i pojechał do jednego z synów, profesora uniwersytetu w Monachium Leo Graetza. Nie udało się jednak zapobiec pogarszaniu się jego stanu zdrowia i tam zmarł. Pochowany jest na Starym Cmentarzu Żydowskim we Wrocławiu.

Poglądy

Heinrich Graetz był przedstawicielem nurtu myślicieli potępiających kabalistyczną tradycję żydowską (Lauric Kaballah), powszechną zwłaszcza wśród rabinów na ziemiach polskich. Nakazywała ona takie działania, które zmierzały – według jej wyznawców – do umożliwienia przybycia Odkupiciela, Mesjasza. Graetz dowodził, że postępowanie w myśl zaleceń tej tradycji szkodzi mieszkającym wśród chrześcijan Żydom. Statut kaliski wydany w 1264 przez Bolesława Pobożnego zapewniał żydowskiej mniejszości bardzo dużą autonomię, w ramach której oni sami zobowiązani byli do przestrzegania praw zapisanych w Talmudzie. Graetz wykazywał, że częsta u rabinów skłonność do talmudycznej praktyki analizowania najdrobniejszych aspektów każdego problemu i „rozszczepiania włosa na czworo” wywołuje silny sprzeciw otoczenia, że jeszcze gorzej Żydom służy zwyczaj – jak sam to sformułował – „przekręcania faktów, chytrego mamienia ludzi” oraz „szukania przyjemności i poczucia wyższości z udanych oszustw”. Pisał m.in.: „Rzetelność i prawość nie wiedzieć gdzie się u wielu podziały (...) Tłum przyswoił sobie tę krętą dialektykę szkół talmudycznych i posługiwał się nią do wyprowadzenia w pole mniej sprytnych osobników. Co prawda, trudno było zażyć z mańki kutych na cztery nogi współwyznawców, ale świat nieżydowski, z którym obcowali, poczuł ku swojej szkodzie tę przewagę pomysłowego ducha Żydów polskich”.

Graetz w swych rozważaniach był dość konserwatywny i – z dzisiejszego punktu widzenia – często powtarzał stereotypowe poglądy ówczesnych Żydów niemieckich. Jego przemyślenia jednak do dziś często bywają cytowane w dyskusjach na tematy religii i współistnienia ze sobą kultur chrześcijańskiej i judaistycznej.

Bibliografia

• Maciej Łagiewski: Życie religijne gminy żydowskiej we Wrocławiu. W: Portret wrocławskich duchownych. Muzeum Historyczne we Wrocławiu, 1997.
• Krzysztof Budzyń. Profesor Heinrich (Tswi Hirsch) Graetz (1817-1891). „Śremski Notatnik Historyczny”. 5, 2010. (pol.). 

Linki zewnętrzne

• Wirtualny Sztetl - biogram Heinricha Graetza
• Dzieła Heinricha Graetza w bibliotece Polona